Ortega y Gasset publicaba a mediados de novembro de 1930, no diario El Sol, un transcendente artigo de opinión titulado Delenda est Monarchía, tamén coñecido por “O erro de Berenguer”, con valoración crítica para a política seguida por este presidente da considerada ditablanda, sucesora da ditadura de Primo de Rivera, ambas as dúas avaladas polo monarca reinante que buscaba, como escape, ofrecer á sociedade unha imaxe de que “aquí nada pasou” a respecto do desgaste acumulado en todo este convulso período. O filósofo, situado na dereita ideolóxica da intelectualidade da época, considerando esta falsa pretensión un erro gravísimo, remataba o texto con esta afirmación: “… somos nós, e non o Réxime mesmo; nós xente da rúa, de tres ao cuarto e nada revolucionarios, quen temos que dicir aos nosos concidadáns: ¡Españois, o voso Estado non existe! ¡Reconstruídeo!”.
O propio Ortega, xunto a outros intelectuais conservadores, casos de Gregorio Marañón, Pérez de Ayala ou Antonio Machado, conformarían o movemento Agrupación ao Servizo da República que, mesmo por ser unha corrente de influenza sobre a opinión pública e polo tanto non participar directamente na confrontación partidaria, contribuíron decididamente á proclamación da II República, nacida como froito do resultado electoral dos comicios municipais, en abril de 1931.
Coa abdicación do Rei Xoán Carlos, está a darse unha certa semellanza con antigas etapas históricas, e delas cumpre aprender. É evidente que sociedade está farta, con sobradas razóns, dun estado de cousas que chegaron ata o límite que pode soportarse sen unha mudanza profunda do propio sistema. Responsabilidade directa do inmobilismo das institucións, entre elas a propia Monarquía que está nas horas máis baixas do seu prestixio social; en consecuencia era visto que se ía producir o relevo, enmascarado na bondade dunha xustificación que leva tufo lampedusiano.
Por aí vai quizá o significado político real. Cambiar algo na cúspide para que no fondo nada cambie. Poida que o Rei fágao só para salvar á Monarquía antes de que a desafección creza máis e un día sexa xa tarde. Ou poida que forme parte dunha máis ampla estratexia do status quo para maquillar un dos rostros máis visibles do sistema político. Sexa como for, xa tardaba. E fai falta máis. É hora de abordar unha rexeneración democrática que só será crible co referendo popular sobre a institución.