Tres cuartos de século atrás, o Nadal galego era unha celebración íntima e comunitaria, cuxa raíz afondaba no ciclo agrario e nas tradicións relixiosas. As familias reuníanse arredor do lume, mentres as campás das igrexas marcaban o compás da espiritualidade reinante. O día de Noiteboa, máis que unha festa, era un ritual compartido: a comida con produtos de proximidade quentaba o corpo e as panxoliñas, entoadas en coro, alimentaban a alma. O centro metafísico recaía no Neno Xesús, que nacía nun presebe e nalgún caso, en figura de artesanía, era parte da decoración nos fogares. Ningún elemento sobraba, pero tampouco faltaba o esencial: calor humano e simbolismo social.

A fotografía que agora retrata o Nadal galego é ben diferente. Onde antes había castañas e viño da casa, agora hai cavas ou viños espumosos importados e luces abafantes sincronizadas ao ritmo de panxoliñas monótonas coa letra en inglés. A transformación non foi un proceso fortuíto nin espontáneo, senón a consecuencia dun encontro intenso e desigual entre tradicións locais e dinámicas globais importadas, marcadas pola omnipresente lóxica do consumo. Mudanza radical.

É inevitable falar do enfeitizo polo modelo norteamericano, artificioso, que nos trouxo un Papá Noel afable e rosado, nun vehículo tirado por renos, convertido xa en embaixador do Nadal universal. As cidades galegas rivalizan agora por ver cal delas acada a iluminación máis vistosa, cun espectáculo de luces e son que remata por ser un despropósito estéril, mentres as vilas máis pequenas fan o posible para non quedar atrás. A estética festiva xa non é propia, senón importada, en paquetes que inclúan renos de plástico, árbores artificiais e caixas baleiras decoradas como agasallos.

A mutación vai máis alá da forma: afecta tamén ao fondo. O Nadal tradicional, centrado na familia e na veciñanza, foi desbordado pola lóxica mercantil. Os protagonistas xa non son as persoas, senón os altofalantes que nos bombardean con recomendacións de agasallos. A estrela de Belén foi substituída por un algoritmo que dita o que debemos mercar, como e cando. O espírito da solidariedade, que en tempos se manifestaba en xestos sinxelos, agora queda engaiolado en campañas publicitarias que nos convidan a doar mentres adquirimos o último da tecnoloxía.

Na Galiza, por suposto, non deixamos de poñerlle o noso toque. Se Papá Noel trae agasallos, tamén lles lembramos aos máis pequenos que o Apalpador e o Pandigueiro veñen traer alimento para comer ben, aínda que hoxe é máis probable atopalos na sección de mercadotecnia que no imaxinario infantil. A hibridación cultural non é cousa nova, pero a velocidade con que os costumes locais son absorbidos polo consumo global parece non ter precedentes. Xa non falemos de tradicións de forte personalidade no territorio galego, caso do Tizón de Nadal, o rito das Cédulas, eses trasnos chamados Trubincos, a noite das trangalladas ou dos cancelos, e mesmo do Canto de Reis, cousas que fican no recuncho dos estudos antropolóxicos ou conversa académica exótica.

Precisamos un Nadal de tradición e modernidade: equilibrio entre o consumo responsable e o apoio ao comercio local, sen esquecer as nosas raíces culturais. Cun desexo de paz e ben: Felices festas.