A sabedoría popular xa o di: “Quen con lume xoga, acaba chamuscado”. Mais neste caso habería que reformular o dito: quen xogou con bidóns de lixo nuclear, acabará iluminando a cea sen precisar microondas. Porque si, hai cousas que se botan ao mar… pero non todas afunden sen deixar rastro. De feito, case ningunha. Todo o que se lanzou á Fosa Atlántica, antes ou despois, deixará pegada. E sendo radioactivo, máis aínda. Os residuos nucleares que alí se verteron non son só un capítulo escuro da historia ambiental europea, senón unha desas herdanzas envelenadas que ninguén quixo, pero que todos acabamos comendo. Chamáronlle verteduras “controladas”, como quen di que ten un can feroz atado cun fío de la. Foi unha actuación irresponsábel, imprudente e temeraria por parte de varios países europeos, que decidiron facer do océano a alfombra baixo a que varrer a súa porcallada. Agora, a toxicidade segue aí, coma un segredo mal gardado que o mar se encargará de irnos devolvendo, pouco a pouco, onda a escuma que se fai con vaivén das ondas.

O asunto non é banal; ao contrario, de ser conscientes debiamos vivir co medo no corpo. Por veces falamos da radioactividade coma dun fantasma, temíbel pero imaxinario, mais abonda con mirar para o espello de Chernóbil para verlle a faciana atroz. Alí, a fauna non se volveu fosforescente coma nos debuxos animados; simplemente enfermou, mutou e moita morreu. A lección é sinxela: a natureza non entende de excepcións. E no mar, a cadea trófica é un prato que se serve frío e, quizais, cun chisco de plutonio-239. O peixe que come o plancto contaminado é comido por outro máis grande, e acaba no noso prato. É unha ruleta rusa na que todas as balas levan premio.

Pero isto non é novo. Hai máis de corenta anos xa, cando uns señores de gravata decidiron que o mar próximo, ese que nos alimenta, era o seu vertedoiro particular, mariñeiros galegos na compañía de xentes conscientes da catástrofe ecolóxica que representaban os centos de miles de bidóns guindados no océano, a bordo de navíos como o Xurelo e Sirius, xa o advertiron. Non eran técnicos nucleares, pero tiñan algo máis importante: sentidiño. A súa protesta non foi só unha queixa; ao par de conquistar unha moratoria que segue vixente, foi unha profecía fincada na sabedoría de quen vive do mar e non contra el. A súa mensaxe, tan clara como o refrán, resoa hoxe con máis forza ca nunca: «Aínda veredes...». Eles sabían que o que se fai ás escuras sempre acaba saíndo á luz.

Velaí que a misión de estudo dunha institución francesa, a bordo doutra embarcación simbólica, o L’Atalante, está a confirmar o que xa intuíamos: o risco é grave e o enigma segue aí. Poñen sobre a mesa, dos poderes políticos e da comunidade científica, a evidencia dun perigo que xa non admite máis demoras. Non se pode seguir a marear un tema que afecta á saúde de todos e ao futuro do planeta. A Unión Europea ten aquí unha oportunidade de ouro para demostrar se está á altura dos seus cidadáns ou se, coma no pasado, prefire seguir varrendo debaixo da alfombra do océano.